Stefan Żeromski (1864 - 1925)

          Stefan Żeromski urodził się w Strawczynie koło Kielc w roku 1864 (zm. 1925r.). Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Doświadczenia z gimnazjum kieleckiego (rozpoczyna tam naukę w wieku 10 lat!) wykorzysta później podczas pisania Syzyfowych prac. Zaczyna pisać, a w wieku 18 lat debiutuje na łamach prasy z pierwszymi wierszami  i dramatami. Szczególnie cenione z tego okresu są młodzieńcze Dzienniki. Pochłonięty pielęgnowaniem artystycznej strony siebie ma kłopoty z matematyką (poprawka!!!). Studia  w Instytucie Weterynaryjnym w Warszawie przerwał po dwóch latach (czyli w 1888) z powodu braku środków do życia. Aby podreperować trochę swoje fundusze dorabia korepetycjami, głoduje i chudnie. Po pierwszych sukcesach literackich podejmuje pracę jako guwerner w dworach szlacheckich, m.in. w Nałęczowie, gdzie poznał swoją przyszłą żonę - Oktawię (na ślubie  w roli świadka wystąpił Bolesław Prus!). Chory na gruźlicę w 1892 wyjeżdża w podróż po Europie. W końcu trafia do Szwajcarii, gdzie przez pięć lat pełni funkcję zastępcy bibliotekarza Polskiego Muzeum Narodowego w Rapperswilu.

    Protestując przeciw stosunkom panującym w kadrze Muzeum, wraca do Warszawy. W latach 1897-1903 pracuje w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich. Staje się coraz bardziej popularny. Sytuację materialną poprawia nieco honorarium za Ludzi bezdomnych. Powieść przyjęta bardzo dobrze, stała się nawet bestsellerem - dla jednych była programem działania, dla innych wyciskaczem łez (dzisiejszy czytelnik ma powody, by uznać ją za przykład bardzo szlachetnego nudziarstwa). W 1905 w Nałęczowie jest jednym z inicjatorów założenia Uniwersytetu Ludowego. W trzy lata później wchodzi w konflikt z władzami rosyjskimi i zmuszony do opuszczenia zaboru przenosi się do Galicji. Później w 1909 wyjeżdża do Paryża, a cztery lata później osiada  w Zakopanem.

     Związany z ruchem niepodległościowym, po wybuchu I wojny światowej zgłosił się w 1914 roku do Legionów, ale później odsunął się od Józefa Piłsudskiego ze względu na negatywny stosunek do polityki państw centralnych. W 1918 roku był jednym z organizatorów polskiej władzy państwowej na Podhalu, zostaje wybrany nawet na prezydenta tzw. Republiki Zakopiańskiej... w 1919 wyjeżdża do Warszawy.

Inicjator projektu Akademii Literatury, współzałożyciel i prezes (1920) Związku Zawodowego Literatów Polskich, założyciel Straży Piśmiennictwa Polskiego i polskiego PEN-Klubu (1924). Przyczynił się do powstania Towarzystwa Przyjaciół Pomorza (1920), uczestniczył w akcji plebiscytowej na Mazurach - to tylko niektóre z jego zasług dla ojczyzny. W dowód uznania otrzymał mieszkanie na Zamku Królewskim w Warszawie. W 1924 kandydował do Nagrody Nobla, ale jej nie otrzymał, głównie z powodu kampanii niemieckiej po opublikowaniu tomu Wiatr od morza (1922), opisującego historię walki         o polskość Pomorza!

W przededniu wybuchu I Wojny Światowej Żeromski jest najpopularniejszym polskim autorem, a z czasem staje się także najbardziej kontrowersyjnym (szczególnie po Przedwiośniu). Kontrowersjom nie położyła kresu nawet śmierć pisarza (20 listopada 1925r.). Po rozstaniu w wieku 48 lat z pierwszą żoną poznaje młodziutką malarkę Annę Zawadzką. Aby ożenić się drugi raz, Żeromski przeszedł potajemnie na kalwinizm! Duchowieństwo katolickie zbojkotowało pogrzeb, władze państwowe tylko częściowo stanęły na wysokości zadania.

Stefan Żeromski był doskonałym prozaikiem, dramatopisarzem, wziętym publicystą. Ze względu na ówczesną sytuację polityczną często pisał pod pseudonimami jako Maurycy Zych lub Józef Katerla. Zbiory prozy: Opowiadania opublikowane pod pseudonimem Maurycy Zych (1895, m.in. Doktor Piotr, Siłaczka) oraz Rozdziobią nas kruki, wrony... (1895) nawiązują do powstania styczniowego, nie kryjąc patriotycznych intencji autora, podobnie jak  utwory powieściowe (1898, dłuższe opowiadania, np. O żołnierzu tułaczu, Promień). Powieści społeczno-obyczajowe: Syzyfowe prace (1897), Ludzie bezdomni (tom 1-2, 1899, z datą 1900). Wydarzeniem stała się wielka powieść historyczna z okresu wojen napoleońskich Popioły (tom 1-4, 1904)   oraz 'klechda', podanie ludowe, z czasów powstania styczniowego   Wierna rzeka (1912).

     źródło: 'Żeromszczacy' - Księga Pamiątkowa 2000 (wydawnictwo Scriptum)